Pytania otwarte w ankiecie… i co dalej?

Dość często w kwestionariuszach ankiet do prac dyplomowych pojawiają się pytania otwarte, czyli takie, w których uczestnik badania musi samodzielnie sformułować treść odpowiedzi, a nie wybrać ją z dostępnej listy. Pytania te pozwalają często zdobyć ciekawe informacje. Z drugiej strony jednak bywa, że stwarzają problemy przy interpretacji. Podpowiadamy, jak sobie z tymi trudnościami poradzić?

Dane zebrane w pytaniu otwartym należy uporządkować. Tylko wtedy da się przeprowadzić analizy statystyczne. Uporządkowanie to powinno polegać na pogrupowaniu odpowiedzi, podzieleniu ich na pewne kategorie. Na początku powinieneś się więc zastanowić, jakie informacje z pytania otwartego są dla Ciebie najważniejsze. Aby to wyjaśnić, posłużmy się przykładem. Załóżmy, że w ankiecie zadano pytanie: „W jaki sposób najczęściej spędzasz wolny czas?” Wśród odpowiedzi pojawiały się takie wskazania jak: wyjeżdżam na wycieczki rowerowe, spotykam się ze znajomymi, czytam, oglądam telewizję, korzystam z komputera, spędzam czas na działce, jeżdżę w góry, pływam, biegam.

To, jak pogrupujemy odpowiedzi będzie zależało od tego, czego dotyczy nasze badanie. Załóżmy, że badanie dotyczy aktywności fizycznej. W takim przypadku odpowiedzi badanych możemy podzielić na dwie grupy: aktywne formy spędzania czasu (np. wycieczki rowerowe) i formy bierne (np. oglądanie telewizji). Badanie mogło też dotyczyć funkcjonowania społecznego respondentów – wówczas odpowiedzi moglibyśmy pogrupować na formy indywidualne (np. czytanie) i formy spędzania czasu w towarzystwie innych osób (np. spotkania ze znajomymi).

Kategoryzacja pytań powinna wynikać z problematyki badania. Należy skoncentrować się na tym, co jest istotne. Zazwyczaj nie jest uzasadnione wyszczególnianie wszystkich pojedynczych odpowiedzi – to może tylko utrudnić interpretację wyników. Jeśli badanie dotyczy aktywności fizycznej, to grupowanie odpowiedzi według poszczególnych dyscyplin sportowych sprawi, że otrzymamy dane, że na przykład 3 osoby biegają, 2 osoby pływają, a 1 jeździ na rowerze, co pozwoli dokładnie scharakteryzować grupę, ale obliczenia statystyczne przy takim rozwiązaniu mogą okazać się trudniejsze w interpretacji lub nieuprawnione.

Na powyższym przykładzie widać też, że grupowanie odpowiedzi na pytania otwarte może być trudne, np. nie wiemy, czy osoba, która zadeklarowała, że spędza czas na działce, odpoczywa tam biernie, czy też prowadzi ogródek, a więc jest aktywna. Przypisanie takiej odpowiedzi do właściwej kategorii może okazać się niemożliwe.

Dlatego też radzimy, aby zawsze tam, gdzie jest to możliwe próbować przygotowywać kafeterie odpowiedzi. Więcej pracy wymaga przygotowanie samego kwestionariusza ankiety, ale opracowanie wyników i ich interpretacja będą na pewno łatwiejsze.