Wiedza na temat…., czyli jak stworzyć ankietę badającą poziom wiedzy?

Bardzo często tematem prac dyplomowych jest poziom wiedzy osób badanych na jakiś temat. Badanie takie przeprowadzane jest zazwyczaj w oparciu o autorski kwestionariusz ankiety. O czym należy pamiętać konstruując ankietę?

Przede wszystkim należy mieć na uwadze, że powinna ona zawierać pytania sprawdzające rzeczywistą wiedzę badanych. Nie jest więc wystarczające zadanie pytanie o to, jak ktoś ocenia swoją wiedzę („Jak ocenia Pani swoją wiedzę na temat zaburzeń odżywiania?”) ani też pytania o deklarację dotyczącą wiedzy („Czy wie Pan, jakich zasad odżywiania powinna przestrzegać osoba chorująca na cukrzycę?”). Konieczne jest natomiast zadanie szeregu pytań sprawdzających rzeczywistą wiedzę osób badanych, czyli takich w których odpowiedź da się ocenić jako prawidłową lub nieprawidłową.

Pracując nad ankietą należy zadbać o to, aby odpowiedzi były konkretne – tak, aby można było jednoznacznie ocenić, czy dana odpowiedź jest prawidłowa, czy nie. Prawidłowo zadane pytanie o wiedzę może brzmieć następująco: „Czy osoba chorująca na nadciśnienie tętnicze utrzymywane w prawidłowym zakresie może zostać dawcą szpiku? a) tak; b) nie; c) nie wiem”. Przy tak zadanym pytaniu można jednoznacznie ocenić, czy osoba badana wskaże prawidłową odpowiedź. Z kolei pytanie „Jak często osoby powyżej 50 roku życia powinny uprawiać aktywność fizyczną? a) bardzo często; b) często; c) czasami; d) sporadycznie; e) w ogóle” nie pozwala ocenić wiedzy osób badanych – odpowiedzi są mało precyzyjne (dla jednej osoby „bardzo często” może oznaczać „codziennie”, dla drugiej – „raz w tygodniu”).

Najlepiej byłoby, gdyby wszystkie pytania o wiedzę miały charakter zamknięty, tzn. aby uczestnik badania mógł wybrać jedną lub kilka odpowiedzi z podanej listy. Posługiwanie się pytaniami otwartymi sprawia problemy przy ocenie prawidłowości odpowiedzi, a to sprawia, że badania mogą tracić na rzetelności.

Dobrze przygotowana ankieta pozwoli wykonać wartościowe i interesujące analizy statystyczne. Przy badaniach dotyczących wiedzy stosuje się zazwyczaj jeden z dwóch sposobów analizy. Pierwszy z nich polega na stworzeniu nowej zmiennej oznaczającej poziom wiedzy. Tworzy się ją poprzez potraktowanie wybranych pytań z ankiety jak testu i przyznanie im odpowiedniej liczby punktów (w zależności od poprawności odpowiedzi). Można następnie wykonać obliczenia statystyczne sprawdzające, czy poziom wiedzy osób badanych jest zróżnicowany ze względu na pewne cechy, np. płeć, wiek, poziom wykształcenia itd.

Drugi sposób analiz odnosi się do konkretnych pytań – nie sprawdza się tu, jaki jest ogólny poziom wiedzy osób badanych i od jakich czynników jest on uzależniony, ale koncentruje się obliczenia na poszczególnych zagadnieniach. W ramach analiz sprawdza się, czy odpowiedź na konkretne pytanie jest uzależniona od pewnych cech, takich jak płeć, wiek, poziom wykształcenia itd.

Podsumowując, przy pierwszym sposobie analiz statystycznych można uzyskać informację o ogólnym poziomie wiedzy, przy drugim – o wiedzy dotyczącej konkretnych zagadnień. Na przykład: w pierwszym ujęciu w ramach analiz możemy uzyskać odpowiedź na pytanie o to, czy wiedza na temat nadciśnienia tętniczego jest zróżnicowana pomiędzy kobietami i mężczyznami, a w drugim ujęciu – czy jest zależność pomiędzy płcią a znajomością prawidłowej wartości ciśnienia.